Hoe je kunt weten wat je collega denkt?
A penny for your thoughts
– Engelse uitdrukking
Wie zou niet net als Mel Gibson in What women want af en toe in staat willen zijn gedachten te lezen? Hoe zou de communicatie verlopen als onze gedachten, maar ook kwetsbaarheden als wolkjes boven ons hoofd hingen?
In een tijdschrift voor arbeidsdeskundigen stuit ik op een artikel over een bijzondere bril: de O2Amp. Het is een bril die subtiele veranderingen in het zuurstofniveau bij een ander zichtbaar makt, waardoor je kunt zien welke emoties iemand op dat moment ervaart of hoe gezond iemand precies is. De bril kan op de werkvloer gebruikt worden door mensen met een stoornis in het autistisch spectrum (maar ik kan nog wel wat mensen bedenken), die hierdoor beter emoties van collega’s kunnen inschatten. Ook kunnen medische professionals door het lezen van emoties beter met hun cliënten omgaan. (Bron: Advisie). Er zijn vast medewerkers die een dergelijk bril voor hun leidinggevende of collega’s zouden willen aanschaffen.
Het deed me denken aan een boek van Jeffrey Wijnberg met de titel: ’ik kijk dwars door je heen’. Toen was er nog geen O2Amp. Wijnberg speelt graag met de fabel rondom psychologen dat ze dwars door je heen kijken. Maar stelt tegelijkertijd: mensen lijken nu eenmaal meer op elkaar dan dat zij van elkaar verschillen. Wijnbergs aanpak is die van de provocatieve analyse: door mensen uit hun tent te lokken kun je mensen goed inschatten. Door reacties uit te lokken kan de mens worden getest op zijn vermogen tot relativeren, zijn verbale weerbaarheid, aanwezigheid van enige zelfwaardering, assertiviteit en realiteitszin. Dat maakt nieuwsgierig!
Iemands woordkeuze speelt een belangrijke rol. Hij geeft daarmee onbewust informatie over zichzelf mee. Door gebruik te maken van de impliciete betekenis van woorden kun je voorspellende uitspraken doen. Provocatieve analyse is vergelijkbaar met cold reading: de kunst om door vragen te stellen de gegeven informatie van de client te gebruiken om iets nieuws over de client te kunnen beweren. Dan voelt het al snel alsof iemand door je heen kijkt.
Niemand is zich echt bewust van zijn woordkeuze en door dit onbewuste proces geeft de verteller vaak net iets meer prijs dan hij wellicht van plan was. Daarbij opgeteld iemands stem, oogopslag en houding leveren vervolgens voldoende informatie voor een provocatieve analist om te gaan associëren en deze associaties ook serieus te nemen.
Het geheim van de smit ìs namelijk spontaan associëren: wie zijn vaardigheden als mensenkenner wil aanscherpen, zal lichaamstaal moeten lezen in ’gestalts’. Je kijkt naar het geheel en probeert een gevoel op te roepen. Incongruenties tussen lichaamstaal en gesproken woord leveren belangrijke informatie (iemand zegt iets, maar zijn gezichtsuitdrukking bevestigt dat niet). Vervolgens combineer je het goed kijken en goed luisteren met spontane associaties. Het uitspreken van gevoelsmatige associaties helpt om dichter bij de waarheid te komen. Zinnen beginnen dan met:
- je doet me denken aan…
- je zit erbij alsof je wilt zeggen…
- zoals jij met je handen beweegt is het alsof…
- je zit erbij alsof je wilt zeggen…
- etc.
Daarnaast zijn er universele patronen als het gaat om levensfases, bijvoorbeeld ’de barmhartige Samaritaan’, ’de betweter’ of ’het miskende talent’. Het vraagt goed kijken, luisteren en voelen en jezelf de vraag stellen : waar heb ik dit eerder gehoord, gezien, gevoeld? Het komt volgens Wijnberg aan op psychologische wiskunde: door feiten en waarnemingen te combineren kun je veel doorgronden. Kortom: we kunnen leren een beetje helderziend te zijn.
Dwars door iemand heen kijken, gaat op de werkvloer wellicht wat ver. De vaardigheid om je in een ander te verplaatsen, is echter wel een waardevolle eigenschap. In coaching wordt veel gebruik gemaakt van het verplaatsen in de ander: waarbij je daadwerkelijk fysiek in beweging komt. In coachgesprekken ontstaat soms inzicht door alleen al te vragen: ”hoor je nu wat je zegt?”
Een andere mooie interventie om ons perspectief te verbreden is ’de zes denkhoeden van De Bono’. Iedere denkhoed vertegenwoordigt een rol zoals advocaat van de duivel of de controller. In een vergadering of bijeenkomst heb je met een van die denkhoeden een specifieke rol. Het mooie is dat het mensen helpt dingen te zeggen die ze anders nooit zouden denken of zeggen. Het helpt anders te denken en zaken vanuit meerdere perspectieven te zien: dat bespoedigt het besluitvormingsproces.
Voor wie inlevingsvermogen toch een brug te ver is, is er nu dus de mogelijkheid daadwerkelijk door een andere bril te kijken.
